Δεν είναι λίγα τα παραδείγματα από περιστατικά που ηχούν διαφόρων ειδών «καμπανάκια»:

Επιπλέον, είναι αλήθεια ότι το σενάριο να επισκεφτεί κάποιος ορισμένα από τα νησιά τους μήνες αιχμής μοιάζει πλέον «εφιαλτικό» για πολλούς λόγους… ανύπαρκτες θέσεις πάρκινγκ για να υποστηρίξουν τις αυξημένες ανάγκες, αδυναμία του συστήματος υγείας με ελλείψεις γιατρών σε πολλές νησιωτικες περιοχές, στεβλώσεις με ανασφάλιστη εργασία και ακατάλληλες συνθήκες διαμονής για τους εργαζομένους, διπλά ωράρια με χαμηλές αμοιβές, και πολλά άλλα. Συγχρόνως, στο βωμό των AirBnB, κάτοικοι των νησιών (εκπαιδευτικοί, φοιτητές, περιστασιακά εργαζόμενοι) αναγκάζονται να φύγουν από τα «προσωρινά» τους σπίτια ενώ όσοι μόνιμοι παραμένουν, ξεχνούν τις βόλτες στο κέντρο και περιμένουν να απολαύσουν ξανά τις παραλίες και τον τόπο τους όταν πλέον το νησί θα έχει «αδειάσει». Φαίνεται λοιπόν, ότι ο τουρισμός γίνεται ανυπόφορος για τους ντόπιους και η αποκαλούμενη ανάπτυξη μη ανθεκτική.

Σε ένα παράλληλο σύμπαν, γίνεται λόγος για το γεγονός ότι σε έναν ανταγωνισμό που εμφανώς μεγαλώνει, η εστίαση στο μοντέλο 3S (sea, sun, sand) του τουρισμού δεν έχει πλέον νόημα. Η πλούσια πολιτισμική κληρονομιά, το κλίμα, η φυσική ομορφιά του τόπου και η γεωγραφική ποικιλομορφία είναι δυνατό να προσελκύσουν επισκέπτες 365 μέρες το χρόνο, ενώ το σημαντικό συγκριτικό πλεονέκτημα που διαθέτει η Ελλάδα είναι ο φιλόξενος λαός της και η συναισθηματική σύνδεση με τον ντόπιο που είναι ακριβώς αυτό το άϋλο κομμάτι που φέρνει ξανά τον τουρίστα στον ίδιο τόπο, προκειμένου να νιώσει το ίδιο έντονο συναίσθημα. Το ελληνικό τουριστικό προϊόν επιβάλλεται να διαφοροποιηθεί και επιτέλους το αφήγημα για την προβολή της χώρας στο εξωτερικό να επικεντρωθεί στην παρουσίαση ελκυστικών προτάσεων για αυθεντικές εμπειρίες θεματικού τουρισμού όλο τον χρόνο και ταξίδια μεγάλης διάρκειας έξω από την εποχιακή ζώνη. Η καλύτερη διαφήμιση της Ελλάδας δεν είναι άλλη από την αφήγηση μιας μοναδικής ιστορίας που αναδεικνύει τη γραφικότητα, το φυσικό περιβάλλον και την πολιτισμική ταυτότητα της χώρας μας.

Θεμελιώδες ζητούμενο για την τουριστική δραστηριότητα είναι να προσδιοριστεί το αποτύπωμα που αφήνει σε κάθε τόπο, το οποίο αντιστοιχεί στην συνισταμένη των επιπτώσεων στο περιβάλλον, την τοπική κοινότητα, και την οικονομία. Το αποτύπωμα υπολογίζεται σε επίπεδο παγκόσμιο, χώρας και περιφερειών και συνδέεται με την έννοια της φέρουσας ικανότητας. Ειδικά για τον τουρισμό, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Τουρισμού, η φέρουσα ικανότητα αντιστοιχεί στον μέγιστο αριθμό ανθρώπων που μπορούν να επισκεφτούν ταυτόχρονα έναν τουριστικό προορισμό, χωρίς να υποβαθμίζεται η ποιότητα της εμπειρίας και η ικανοποίηση των επισκεπτών αλλά ούτε και η ευημερία των κατοίκων.

Ο τουρισμός διαφέρει σε ένταση, ροές και περιεχόμενο ανά προορισμό, οπότε για κάθε περιοχή η φέρουσα ικανότητα επηρεάζεται από διαφορετικούς παράγοντες που έχουν αντίστοιχα διαφορετικό αντίκτυπο. Για παράδειγμα, η κατανάλωση νερού σε δύο νησιά με διαφορετικά αποθέματα (υδάτινους ορίζοντες), αποκτά διαφορετική σημασία καθώς ο μέγιστος αριθμός τουριστών που μπορεί να εξυπηρετήσει διαφέρει. Επίσης τα κοινωνικά οφέλη αλλάζουν εμφανώς σε περιοχές που εξαρτώνται οικονομικά από τον τουρισμό (βαθμός μονοκαλλιέργειας). Έτσι, τα όρια της φέρουσας ικανότητας που χαρακτηρίζουν τη βιωσιμότητα σε έναν τόπο είναι διαφορετικά ενώ ταυτόχρονα καθορίζονται με βάση τα κριτήρια και τον τύπο βιωσιμότητας (του φάσματος προοπτικών) που στοχεύει ο προορισμός αλλά και σύμφωνα με τα κίνητρα των εμπλεκόμενων και τα χρονικά περιθώρια που θέτουν.

Σύμφωνα με τον Οργανισμό Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (Ο.Ο.Σ.Α.), η διαμόρφωση ενός βιώσιμου προορισμού είναι το αποτέλεσμα μιας συντονισμένης προσπάθειας και ευαισθητοποίησης και προϋποθέτει την εμπλοκή όλων:

Το Παρατηρητήριο Βιώσιμου Τουρισμού Αιγαίου με έδρα στη Μυτιλήνη (Τμήμα Περιβάλλοντος) λειτουργεί υπό την αιγίδα του Παγκόσμιου Οργανισμού Τουρισμού και είναι μέλος του Παγκόσμιου Δικτύου των Παρατηρητηρίων Βιώσιμου Τουρισμού (http://insto.unwto.org/). Με επικεφαλής τον Καθηγητή Γιάννη Σπιλάνη και σε συνεργασία με τοπικούς φορείς των νησιών, η ερευνητική ομάδα του Παρατηρητηρίου και του Εργαστηρίου Τοπικής και Νησιωτικής Ανάπτυξης προχωρά στην εκπόνηση εμπειρογνωμοσύνης με αντικείμενο τις προοπτικές της βιώσιμης ανάπτυξης υπό την αυξανόμενη τουριστική πίεση, μέσα από μια ολοκληρωμένη προσέγγιση σχεδιασμού, η οποία συνοψίζεται σχηματικά παρακάτω:

Ήδη από τον περασμένο χρόνο έχουν ξεκινήσει αντίστοιχες μελέτες στην Τήνο, τη Σέριφο και τη Μήλο. Στην προσπάθεια αναζήτησης του βέλτιστου σεναρίου για κάθε νησί, καθοριστική συμβολή έχουν όλοι, καθώς καλούνται να συμπληρώσουν τα ανάλογα ερωτηματολόγια αλλά και να συμμετέχουν ενεργά σε ανοιχτές συζητήσεις έτσι ώστε να γίνει όσο το δυνατό καλύτερα η καταγραφή της κατάστασης που βιώνουν.

Η κλιματική αλλαγή είναι αμείλικτη και απειλεί τα νησιά με μια σειρά προβλημάτων (ξηρασία, ερημοποίηση, αύξηση της θερμοκρασίας, άνοδο της στάθμης της θάλασσας, διατάραξη του θαλάσσιου οικοσυστήματος) ενώ εάν δεν ενεργήσουμε άμεσα για τη μείωση των εκπομπών αερίων, μελλοντικά θα στοιχίζει πολύ ακριβότερα. Η τουριστική δραστηριότητα είναι σύνθετη, διαρκώς εξελισσόμενη, και εξαρτάται άμεσα από τη διαθεσιμότητα των πόρων, αφού αναπόφευκτα εντείνει τη χρήση τους. Απαιτείται επομένως, σχέδιο, έλεγχος και αξιολόγηση ώστε να γίνει σταδιακά η μετάβαση από ένα μοντέλο κατανάλωσης και υπερπαραγωγής σε έναν «τουρισμό υψηλής προστιθέμενης αξίας με επενδύσεις στην ανάδειξη της φυσιογνωμίας των τόπων, των τοπίων, της φύσης, της πολιτιστικής δημιουργίας, γιατί η πολυτέλεια δεν είναι βιώσιμη, η αυθεντικότητα όμως είναι», όπως επισημαίνει σε πρόσφατο άρθρο του ο Καθηγητής Ι.Σπιλάνης, επιστημονικός υπεύθυνος των ερευνών στα νησιά.

*Το Παρατηρητήριο Βιώσιμου Τουρισμού Αιγαίου με έδρα στη Μυτιλήνη (Τμήμα Περιβάλλοντος) λειτουργεί υπό την αιγίδα του Παγκόσμιου Οργανισμού Τουρισμού και είναι μέλος του Παγκόσμιου Δικτύου των Παρατηρητηρίων Βιώσιμου Τουρισμού (http://insto.unwto.org/) στο πλαίσιο του Εργαστηρίου Τοπικής και Νησιωτικής Ανάπτυξης (https://llid.aegean.gr/) με επικεφαλής τον Καθηγητή Γιάννη Σπιλάνη (ispil@aegean.gr)

Ελένη Αλεξίου, Υποψήφια Διδάκτορας (Τμήμα Περιβάλλοντος Αιγαίου),

Ιωάννης Σπιλάνης, Καθηγητής Πανεπιστημίου Αιγαίου (Τμήμα Περιβάλλοντος)